VÀI SUY NGHĨ VỀ ÐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP GIẢNG
DẠY BỘ MÔN KTNN
THEO HƯỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH
Chủ nghĩa duy vật lịch sử xem tính tích cực là một sản phẩm vốn có của con người trong đời sống xã hội. Khác với động vật con người không chỉ tiêu thụ những gì sẳn có trong tự nhiên mà còn chủ động sản xuất ra của cải vật chất cần thiết, chủ động cải biến tự nhiên, cải tạo xã hội.. Hình thành và phát triển tính tích cực của xã hội là một trong những nhiệm vụ chủ yếu của giáo dục, nhằm tạo ra con người năng động, thích ứng và góp phần phát triển cộng đồng. Vì vậy có thể coi tích cực như là một điều kiện, đồng thời là một kết quả của sự phát triển nhân cách của người học trong quá trình giáo dục.
Theo L.V. Rebrova (1975): "Tính tích cực học tập của học sinh là một hiện tượng sư phạm, biểu hiện ở sự gắng sức cao về nhiều mặt trong hoạt động học tập của trẻ."
P.N.Erdeniev (1974) cho rằng: "Tính tích cực của học sinh thực chất là nói tới tính tích cực nhận thức, vì rằng học tập là một trường hợp riêng của sự nhận thức, một sự nhận thức đã được làm cho dễ dàng đi và được thực hiện dưới sự chỉ đạo của giáo viên ". Theo Trần Bá Hoành (1995): "Tính tích cực nhận thức là trạng thái hoạt động của học sinh, đặc trưng ở khát vọng học tập, cố gắng trí tuệ và nghị lực cao trong quá trình nắm vững kiến thức ".
Nói chung, tính tích cực học tập của học sinh được biểu hiện trong hoạt động cơ bắp và hoạt động trí tuệ.
Trong xã hội hiện nay cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật - công nghệ trên thế giới đã và đang phát triển nhanh chóng và đạt được những thành tựu to lớn, lượng thông tin về khoa học công nghệ tăng nhanh nhiều. Qua thống kê cho thấy: cứ khoảng 5 đến 7 năm lượng thông tin tăng gấp hai lần, hàng năm tri thức lạc hậu chiếm 15-20%, đặc biệt là tri thức về nghề nghiệp lạc hậu từ 25-30%. Từ đó đã kéo theo sự phát triển về kinh tế xã hội.Vì vậy Ðảng và nhà nước ta đã xác định: "Giáo dục là quốc sách hàng đầu". Ðể thực hiện nhiệm vụ trên hiện nay nước ta đang iến hành đổi mới giáo dục ở bậc tiểu học và THCS, rồi đến bậc THPT. Ðổi mới được thể hiện qua nhiều vấn đề ở đây chúng tôi chỉ bàn về việc "Ðổi mới phương pháp giảng dạy bộ môn theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh"
Có thể hiểu phương pháp là con đường, là cách thức để đạt tới mục đích nhất định. Phương pháp giảng dạy là một trong những yếu tố quan trọng nhất của quá trình dạy học. Cùng một nội dung nhưng học sinh học tập có hứng thú, có tích cực hay không, có đạt kết quả hoặc có để lại những dấu ấn sâu sắc và khơi dậy tình cảm lành mạnh trong tâm hồn các em hay không. Phần lớn phụ thuộc vào phương pháp giảng dạy của người thầy. Vì vậy, việc lựa chọn tìm tòi những phương pháp thích hợp cho mỗi bài học là hoạt động sáng tạo chủ yếu và thường xuyên của người thầy giáo. Nói chung, đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng tích cực của học sinh có thể xem xét dựa trên 4 điều kiện:
*Về giáo viên:
Tuy chú ý nhiều đến hoạt động độc lập và tích cư? của học sinh nhưng vai trò của giáo viên cũng rất quan trọng. Ðó là người hướng dẫn, tổ chức, điều khiển, trọng tài để giải quyết những tình huống mâu thuẫn nảy sinh, và tập hợp những nội dung kiến thức phù hợp. Vì vậy người giáo viên phải vừa có chuyên môn sâu rộng, vừa có trình độ sư phạm lành nghề, biết ứng xử tinh tế, có óc sáng tạo, biết sử dụng các phương tiện dạy học, có khả năng định hướng sự phát triển của học sinh.
* Về học sinh:
Bằng sự chỉ đạo có định hướng của giáo viên đa dạng và phong phú, học sinh cũng dần dần có được những năng lực và phẩm chất thích hợp như học sinh giác ngộ về mục đích học tập, ý thức tự giác trong học tập, biết tự học, tự tìm tòi nghiên cứu, có kỹ năng cần thiết trong hoạt động thao tác và tư duy. Ðồng thời, chịu trách nhiệm về kết quả học tập của mình, biết phấn đấu vươn lên.
Về nội dung chương trình:
Một trong những lý do quan trọng mà những giáo viên chưa thực hiện được phương pháp tích cực đó là nội dung chương trình còn chứa nhiều lượng thông tin buộc học sinh phải thừa nhận và ghi nhớ máy móc, sách giáo khoa và tài liệu tham khảo còn quá thiếu. Ðiều đó khiến giáo viên phải chăm lo đến việc thông báo kiến thức để đảm bảo nội dung theo một thời gian nhất định, vì vậy chưa tạo cho người học những hoạt động thích ứng mà họ đòi hỏi. Nên cần giảm bớt lượng thông tin phải ghi nhớ, tăng cường phương pháp khoa học giúp học sinh tự tìm ra con đường tiếp cận đến kiến thức, tăng cường bài tập nhận thức hoặc hoạt động thao tác, tăng cường kiểm tra và tự kiểm tra.
*Về cơ sở vật chất:
Ðặc trưng của học sinh sinh viên và đặc trưng của phương pháp tích cực là HSSV phải độc lập hoạt động, tự tìm hiểu, độc lập thí nghiệm quan sát -nên đòi hỏi phải đầy đủ phương tiện, thiết bị dạy học nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các em hoàn thành nhiệm vụ ( những tranh vẽ, dụng cụ thí nghiệm, hóa chất, băng hình, vườn trường,.). Tất nhiên, hiện nay điều kiện cơ sở vật chất ở trường còn thiếu nhiều, song ta có thể linh hoạt khai thác mọi khả năng để thực hiện đạt hiệu quả.
*Xét về mục tiêu của môn KTNN là người học phải biết vận dụng kiến thức đã học được vào thực tế sản xuất vê chăn nuôi hay trồng trọt, đồng thời lấy thực tế (
Chăn nuôi hay trồng trọt) làm sáng tỏ lý thuyết. Ở mức độ cao, sinh viên có thể dùng kiến thư? về kỹ thuật tiên tiến để xem xét, phân tích, đánh giá thực tiễn.
Xét về nội dung, môn KTTN là môn khoa học, môn học mà nhiều học sinh, sinh viên đã có dịp tiếp xúc hoặc gần gũi xuất phát từ nhu cầu thực tế cuộc sống và ít nhiều cũng đã có kinh nghiệm nhất định. Căn cứ vào đặc điểm của học sinh, sinh viên, căn cứ vào điều kiện cơ sở vật chất, về mục đích, nội dung của từng bài, chúng ta có thể lựa chọn kết hợp nhiều phương pháp giảng dạy vào một bài giảng vì rằng mỗi phương pháp giảng dạy đều có ưu và khuyết điểm của nó. Có thể nói thêm rằng, không nhất thiết phải chỉ áp dụng một số phương pháp nhất định trong một bài giảng mà chúng ta có thể vận dụng thích hợp tùy vào các đặc điểm vừa nêu trên và tất nhiên trong các phương pháp giảng dạy ở một số bài cụ thể phải có một phương pháp chủ đạo.
Dựa vào mục đích, nội dung chương trình môn KTNN, dựa vào vốn sống trong thực tiễn của học sinh chúng tôi cho rằng nên áp dụng việc đổi mới phương pháp bộ môn KTNN theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, thông qua các phương pháp cụ thể như sau:
- Phương pháp thuyết trình - nêu vấn đề:
Các bước tiến hành như sau:
*Sắp xếp nội dung giảng dạy theo một logic.
*Xác định những vấn đề, những tình huống, những câu hỏi, yêu cầu học sinh mở rộng.
*Trong quá trình thuyết trình giáo viên đặt câu hỏi nêu vấn đề, trong đó có chứa mâu thuẫn nhận thức.
*Tổ chức cho học sinh tranh luận.
*Giáo viên kết hợp vấn đề, đưa ra tri thức đúng đắn.
- Phương pháp nêu vấn đề: có 3 bước.
Ðặt vấn đề: Có thể thầy giáo đặt vấn đề ( thường dùng) hoặc học sinh, sinh viên có thể tự đặt vấn đề ( ví dụ: như chiếu phim cho học sinh xem rồi tự đặt vấn đề để giải quyết.)
Giải quyết vấn đề: Giáo viên phải xây dựng giả thuyết, đề ra giả thuyết ( giả thuyết như một kỹ năng được khẳng định hoặc tiên đoán trước ) thầy giáo chỉ dẫn học sinh chứng minh giả thuyết từ đó giải quyết vấn đề.
Kết luận vấn đề:
Học sinh sinh viên tự trình bày kết quả, tranh luận với nhau trong tập thể, giáo viên kết luận vấn đề và đưa ra những tri thức.
- Phương pháp thảo luận nhóm: Có 5 bước:
*Giáo viên phân chia nhóm ( thường 6-8 người là tốt nhất), giáo viên đặt ra mục đích, yêu cầu, nhiệm vụ hoạt động của nhóm trong quá trình thào luận.
*Giáo viên đặt ra những yêu cầu thảo luận cho từng nhóm, có thể đặt câu hỏi dưới dạng từng vấn đề hoặc những câu hỏi định hướng.
*Tổ chức cho các nhóm thảo luận, giáo viên theo dõi để quan sát, quản lý, hướng dẫn.
*Các nhóm trình bày kết quả thảo luận và tranh luận với nhau.
*Giáo viên - kết luận vấn đề.
Tóm lại:
Việc trao đổi phương pháp giảng dạy các môn nói chung và phương pháp giảng dạy bộ môn KTNN nói riêng theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh là việc làm cần thiết, là bước đột phá quan trọng đối với các giáo viên ở các trường ÐH, CÐ nói chung và trường CÐSP Quảng ngãi nói riêng nhằm không ngư?g nâng cao chất lượng dạy học, rèn luyện tính độc lập, tự chủ, sáng tạo và linh hoạt cho học sinh, đáp ứng con người mới phù hợp với sự nghiệp CNH, HÐH đất nước, đồng thời chuẩn bị đội ngũ giáo viên có chuyên môn sâu rộng, trình độ nghiệp vụ cao trong giai đoạn hiện nay. Tuy nhiên, chúng ta sẽ gặp nhiều khó khăn thử thách khi đảm nhận sứ mạng lịch sử này, song chúng ta phải quyết tâm, vượt khó để hoàn thành nhiệm vụ.